In Jakoetië smelt het ‘eeuwige ijs’ in de bodem, met mogelijk rampzalige gevolgen voor de hele wereld
KLIMAATVERANDERING
Rusland lijdt als geen ander land ter wereld onder de klimaatverandering. In Jakoetië smelt daardoor de permafrost, het ‘eeuwige ijs’, in de bodem. Met mogelijk rampzalige gevolgen voor de toekomst. Niet alleen voor Rusland zelf, maar voor de hele wereld.
Joost Bosman 03-10-21, 19:00 Laatste update: 03-10-21, 19:40
10 REACTIES
In de ‘kelder’ van het Instituut voor onderzoek naar permafrost in Jakoetsk is het altijd koud. Het vriest er immer 7 tot 8 graden. ,,Dit is de actieve bovenlaag van het eeuwige ijs, die altijd wat in temperatuur verschilt’’, vertelt hoofdonderzoeker Nikita Tananajev, nadat we de glibberige houten trap zijn afgedaald. Hij wijst op de wanden, die stijf bevroren zijn.
Lees ook
Wéér een klimaatalarm: boodschap is nu wel duidelijk, maar wat kunnen we ermee?
Klaar met alle meningen over klimaatverandering? Dit zijn de feiten
Aan het eind van de gang liggen de ‘schatten’ die tevoorschijn zijn gekomen uit de permafrost: schedels van een bizon van zo’n tienduizend jaar geleden en van een muskusos, een ander hoefdier, daterend van ongeveer veertigduizend jaar terug. Ze werden respectievelijk in 2014 en 1994 gevonden.
Onder de kelder is een tweede gang, waar de permafrost nog dikker is. ,,In de Sovjettijd deden ze hier actief onderzoek’’, zegt Tananajev, een hippe dertiger met geblondeerd haar en een kek baardje. Hij wijst op twee deuren aan weerskanten van de gang. ,,Daarachter deden ze in de Sovjettijd onderzoek’’, zegt Tananajev. De laboratoria zijn inmiddels hermetisch afgesloten, want in onbruik geraakt.
Rusland profiteert ook van de opwarming van de aarde, doordat er in het poolzeegebied olie- en gasvelden vrijkomen door het smeltende ijs
Permafrost
Onderzoek naar permafrost en het smelten ervan, blijft evenwel hard nodig. De eeuwige ijslaag, die zo’n 65 procent van de Russische bodem uitmaakt, verdwijnt in rap tempo. In de Russische deelrepubliek Jakoetië, diep in Siberië, is al 40 procent aangetast. De oorzaak: klimaatverandering.
Volgens Tananajev is de permanente onderste laag van de permafrost gemiddeld 240 meter dik. ,,Maar in de komende decennia kunnen we er 30 meter van verliezen.’’
In Jakoetsk, de hoofdstad van de deelrepubliek, worden volgens Tananajev de meeste problemen verergerd door het grondwater, waarvan 20 tot 30 procent weglekt door slecht onderhoud van de leidingen. Als het water in aanraking komt met de pemafrost, smelt die nog sneller.
,,Het klinkt gek, maar in de stad is de bodem kouder dan op het platteland. Dat komt doordat daar de sneeuw veelal onaangetast blijft liggen, waardoor die als een deken fungeert. Daar zie je gebouwen gewoonweg instorten’’, vertelt de geoloog.
Dronken bomen
In Tsjoeraptsja, een plaatsje van zo’n elfduizend inwoners aan de oostkant van de machtige rivier Lena, op zo’n 150 kilometer van Jakoetsk, weten ze er alles van. De weg ernaartoe is voor zeker twee derde deel onder constructie, wat de reis richting het dorp aanzienlijk vertraagt. De route leidt door lieflijk, bosrijk landschap, waar de stralen van de vriendelijke herfstzon de al geel wordende bomen teder streelt. Hier en daar in het ondoordringbare woud staan soms plotseling bomen helemaal scheef, weggezakt door de smeltende permafrost. ‘Dronken bomen’, noemen Russen ze.
Dichter bij Tjsoeraptsja transformeert het landschap opmerkelijk. Er komen plooien in de bodem, en over het land lijkt een noppendeken van miniheuveltjes uitgespreid. En het aantal plassen, poelen en meren die hier vroeger niet waren, neemt hand over hand toe.
,,De oude mensen die hier wonen, kunnen u wel vertellen hoezeer het landschap is veranderd’’, verzucht Aleksej Boertsev, plaatsvervangend dorpshoofd van Tsjoeraptsja. De effecten van het smeltende ijs begonnen dertig jaar geleden al. ,,Vroeger, toen de bodem nog plat was, hadden we hier een luchthaven. Maar er viel niet op te repareren tegen de schade, daarom hebben ze die al decennia geleden gesloopt. Vliegtuigen konden niet meer landen. Nu zijn daar niet eens meer wegen.’’
Andere problemen
Boertsev somt de andere problemen op, veroorzaakt door het smeltende ijs. ,,Percelen voor de bouw van huizen en landbouw geven we bijna niet meer uit. Landbouwvoertuigen kunnen er niet langer komen, overal verzakt de bodem en blijven er gaten over.’’
Daarnaast kruipt het nabijgelegen meer steeds verder naar de woonkern. ,,Met zo’n 10 meter per jaar’’, vertelt Boertsev. ,,En elk jaar besteden we zo’n 10 miljoen roebel (ruim honderdduizend euro, red.) aan het repareren van de wegen.’’ Financiële steun van de federale overheid krijgt Tsjoeraptsja niet.
We kunnen dit niet overwinnen
Aleksej Boertsev, plaatsvervangend dorpshoofd Tsjoeraptsja
Ook kunstwerken in de dorp, waaronder het zilverkleurige Leninbeeld, begonnen te verzakken. ,,Studenten geologie uit Nederland hebben ons geholpen ze overeind te houden’’, vertelt Boertsev.
De huizen worden de laatste tien jaar op betonnen pilaren gebouwd, die ze min of meer op hun plek houden. Of op autobanden van vrachtwagens, gevuld met cement. Maar veel meer dan dat kan Tsjoeraptsja niet beginnen om het onheil te keren.
,,We kunnen dit niet overwinnen’’, sombert Boertsev. ,,Over een jaar of vijftig zal hier niets meer zijn en in de verre toekomst rest alleen een moeras.’’
De straten van Tsjoeraptsja zijn stoffig, er hangt voortdurend een zandnevel. ,,Natuurlijk beïnvloedt het smelten van de permafrost onze levens’’, zegt gepensioneerd bouwkundig ingenieur Dmitri (70, liever geen achternaam), die met een tasje op weg is naar de winkel. ,,U heeft de wegen naar Tsjoeraptsja zelf gezien, ze blijven gewoonweg niet op hun plaats, er is voorturend groot onderhoud nodig.’’
Maar het is de natuur, verzucht Dmitri gelaten. ,,Die kun je niet tegenhouden. U zult in Nederland ook wel last hebben van de klimaatverandering’’, verwijst hij grinnikend naar het feit dat het grootste deel der lage landen onder zeeniveau ligt.
Bosbranden
In Jakoetië komen veel oorzaken en tegelijkertijd gevolgen van de opwarming van de aarde bij elkaar. Zo heeft de grootste republiek van Rusland, met grofweg de afmetingen van India, jaarlijks te maken met kolossale bosbranden. Deze zomer ging er een recordaantal hectares in vlammen op, een domein ter grootte van Griekenland. Het vuur is nog steeds niet helemaal geblust.
De branden breiden zich elk jaar uit door de klimaatverandering en zorgen er ook voor dat het eeuwige ijs in de bodem verder smelt. Door de hitte van het vuur, maar ook doordat de bossen, die voor schaduw zorgen en dus voor de nodige verkoeling, verdwijnen.
Een brandweerman bestrijdt een bosbrand in een van de meest brandgevaarlijkste Russische regio's. © Yevgeny Sofroneyev/TASS