Topviroloog Koopmans kreeg veel kritiek dit jaar: ‘Achteraf is het altijd makkelijk praten’
Dit was 2020De coronacrisis bombardeerde topviroloog Marion Koopmans in één klap tot bekende Nederlander. Ze werd het mikpunt van kritiek. Dwalend door een mistig bos blikt ze terug op het bewogen jaar. ,,Achteraf is het altijd makkelijk praten.’’
Annemieke van Dongen 19-12-20, 19:00 Laatste update: 20:17
,,Zullen we wel even afstand houden?’’, zegt Marion Koopmans (64) streng, als de verslaggever op een bospad voor de tweede of derde keer wat te ver in haar richting uitwijkt voor tegemoetkomende hondenuitlaters. Het is een druilerige zaterdagochtend half december en we wandelen door de bossen in haar woonplaats Zeist. Hier heeft de meeste gezaghebbende viroloog van ons land heel wat voetsporen gezet. Toen ze nog bij het RIVM in Bilthoven werkte, ging ze door dit bos regelmatig hardlopend naar haar werk. In 2013 werd ze de baas van de afdeling viruswetenschappen van het Erasmus MC in Rotterdam en vormde wandelen een welkom tegenwicht aan het forensen (,,Nee, naar Rotterdam verhuizen was geen optie. Aan ons huis hebben we achttien jaar verbouwd’'). Het liefst wandelt ze met haar man of een van haar kinderen als die op bezoek zijn. Maar sinds de corona-uitbraak liep ze ook regelmatig alleen het bos in, met muziek op.
Koopmans kreeg nogal wat over zich heen, dit jaar. Als adviseur van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, OMT-lid en betrokkene bij tal van corona-onderzoeken is zij een van de hoofdrolspelers van de coronacrisis. Na elke mediaoptreden zag ze haar Twittertijdlijn volstromen met kritiek. Online, maar ook thuis ontving ze bedreigende berichten zoals een afbeelding van een strop met de tekst ‘nog even’. Het was voor haar reden om niet meer met het ov naar haar werk te gaan. Maar niet om te stoppen met interviews, zoals verschillende andere OMT-leden. ,,Ik heb wel het aantal mediaoptredens flink teruggeschroefd. Ja, dat helpt wel wat.’’ Tegen het verzoek van een wandelend interview van deze krant zei ze ja. Want waar moet het heen met de wereld als iedereen met een redelijk verhaal zich de mond laat snoeren?
Op 31 december is het exact een jaar geleden dat ze voor het eerst iets over het nieuwe virus vernam, vertelt ze, terwijl we uitwijken voor een groep van wel twintig joggers in neonkleurige shirts (,,Of dit nou zo verstandig is?’')
,,Op Twitter zag ik een waarschuwingsbericht van de GGD van Wuhan, dat longontstekingen in verband bracht met een markt. Ik heb het doorgestuurd naar de WHO. Zij hadden het ook net gezien.’’
Het duurde nog een aantal weken voor de media in Nederland lucht kregen van het mysterieuze ‘Wuhanvirus’. Vanaf toen spraken wij u regelmatig. Tot begin maart hield u vol dat we ons weinig zorgen hoefden te maken. Denkt u achteraf niet: had ik toen maar sterker gewaarschuwd?
,,Ja en nee. Achteraf is het altijd makkelijk praten. Op dat moment leek de verspreiding van het virus echt op SARS. Dat is niet superbesmettelijk, maar er raakten wel clusters mensen besmet. En bij de vorige grieppandemie leek het achteraf heel hard te gaan maar viel de impact uiteindelijk mee. In die vroeg fase is het heel lastig om te zeggen welke kant het uit gaat.’’
Heeft de ervaring van de Mexicaanse griep virologen voorzichtiger gemaakt? Toen was er achteraf keiharde kritiek op de miljarden belastinggeld die waren verspild aan vaccins.
,,Nee, dat denk ik niet. Nu is ook meteen begonnen met vaccinontwikkeling. Als de verspreiding van dit virus gestopt was, hadden we nu hetzelfde verhaal gehad.’'
In juni voorspelde u nog dat het zeker een jaar zou duren voor we een vaccin hadden. Een half jaar later zijn de eerste mensen al ingeënt. Op welk gebied heeft deze pandemie u nog meer verrast?
,,Een pandemie bestrijden is building the ship while sailing. Zo ging het ook bij SARS, MERS en Zika, waar ik ook bij betrokken was. Dat is waar ik colleges over geef: dat we voorbereid moeten zijn op een pandemie en dat je dan moet werken met beperkte kennis. Dat ook wij in Europa een keer aan de beurt zouden komen was voor mij geen verrassing. Dat je dan allerlei dingen tegenkomt waarbij je moet improviseren: geen verrassing.’’
Koopmans kijkt verwonderd op als we bij een open heideveldje komen. ,,Hmm, ik dacht dat we anders liepen. Laten we maar omdraaien. Ik loop teveel te ouwehoeren.’’
Maar nu is er voor het eerst een pandemie in uw eigen achtertuin. En nooit eerder had een pandemie wereldwijd zo'n grote impact.
,,Klopt. Dit is een uitzonderlijke situatie. In deze pandemie kwam alles wat ik tot nu toe gedaan had bij elkaar. Ik moest en kon al mijn kennis en ervaring benutten. Zika, bijvoorbeeld, was ook echt een noodsituatie. Een massale golf van door muggen overgedragen infecties waarbij zwangere vrouwen een kind konden krijgen met ernstige afwijkingen. Toen was er niets van diagnostiek, vrouwen konden zich nergens laten testen. En nog steeds is dat heel lastig. Die ervaring, en de ebola-uitbraak in West-AFrika, hebben geleid tot de preparedness-strategie van de WHO, met gerichte investeringen. Daardoor kon de wereld nu veel sneller gaan testen.’’