Pfas in het bloed: deze Nederlandse toxicoloog waarschuwt al jaren
Lisa van der Velden 12:02
Een pfas-schandaal in de Antwerpse haven heeft gevolgen voor de volksgezondheid en infrastructuur, die mogelijk tot in Nederland strekken. Onderzoek van toxicoloog Jacob de Boer bracht het balletje aan het rollen. 'Nederland moet hiervan leren.'
Geen groentes uit eigen tuin, geen kinderen met grond laten spelen en geen eieren van eigen kippen. De lozingen van één chemiebedrijf in de Antwerpse haven hebben grote gevolgen in de omgeving. De fabriek van het Amerikaanse 3M loost op grote schaal de stof pfas, in de lucht en in het water van de nabijgelegen Schelde. Zo komt het in mensen, dieren en het milieu terecht.
Dat leidde er afgelopen zomer toe dat toxicoloog Jacob de Boer een bijzonder belletje kreeg. Een actiegroep van bezorgde burgers vroeg hem om het bloed van omwonenden van de chemiefabriek te onderzoeken op de aanwezigheid van pfas.
Pfas, een waterafstotende stof, kan een verstoorde hormoonbalans, beschadigd immuunsysteem en kanker veroorzaken. Het zit in veel consumentenproducten, van verpakkingsmaterialen en cosmetica tot meubels, pannen en kleding. Pfas is bovendien een van de 'forever chemicals', die generaties lang in mens en milieu aanwezig blijven. Vrouwen geven dit soort stoffen via de placenta en borstvoeding door aan hun kinderen. Inmiddels heeft elke wereldbewoner ze in het bloed.
Torenhoge waarden
Uit het bloedonderzoek van de hoogleraar bleek dat alle tien onderzochte buren van de fabriek in Zwijndrecht torenhoge pfas-waardes in hun bloed hadden. Een persoon had zelfs meer dan 1100 microgram pfas per liter bloed, terwijl de Europese grenswaarde 7 microgram per liter is.
Een groter bloedonderzoek liet hetzelfde beeld zien. Van de 800 onderzochte omwonenden had slechts 1 op de 10 een waarde waarbij geen gezondheidseffecten worden verwacht. Inmiddels heeft de Vlaamse regering een nóg groter onderzoek aangekondigd - ditmaal onder 70.000 Vlamingen.
De economische gevolgen van het Antwerpse schandaal liegen er niet om. Sinds eind oktober ligt een deel van de productie van 3M stil, op last van de Vlaamse minister van justitie. Na bezwaar van de burgers die De Boer hadden gebeld, liet de Raad van State bovendien de bouw van een tunnel in de Antwerpse haven stopzetten. Voor de aanleg werd zwaar vervuilde aarde bij 3M afgegraven, met alle risico's van dien.
'Controles totaal onvoldoende'
Inmiddels loopt een parlementaire enquête naar vervuiling door 3M. De Nederlandse hoogleraar De Boer was de eerste getuige die de commissie opriep om in het Vlaamse parlement te verschijnen. Als toxicoloog is hij gespecialiseerd in persistente, milieuvreemde gifstoffen. En hij wil ze de wereld uit.
De Boer, hoogleraar milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, gaat dit jaar met emeritaat, maar heeft eerst nog een boodschap voor Nederland. 'Onze omgevingsdiensten hebben duizenden, zo niet tienduizenden vergunningen aan bedrijven afgegeven om gifstoffen te lozen in het milieu, maar hun kennis en controles zijn totaal onvoldoende. Zo zadelen we volgende generaties op met gif in het bloed.'
Aan de omgang met pfas zie je hoe weinig Nederland van de geschiedenis heeft opgestoken, zegt De Boer. ‘In de Tweede Wereldoorlog gebruikten bedrijven de stof DDT tegen malaria. Het bleek ook een fantastisch bestrijdingsmiddel, iedereen was er blij mee. Tot we ontdekten dat DDT over hele wereld was verspreid. Het zat in mensen, het zat in dieren. Inmiddels is DDT al veertig jaar verboden, maar nog steeds heeft elke vrouw deze stof in haar moedermelk, die ze dus doorgeeft aan haar baby. Zo slecht afbreekbaar is deze stof. En met pfas doen we het weer.'
Hoe kwam de actiegroep van bezorgde Vlaamse burgers bij u terecht?
'Ik werk nu ruim 47 jaar met dit soort stoffen. Heb je de film Dark Waters gezien, over giftige lozingen in het Amerikaanse Parkersburg? Die film is gebaseerd op een waargebeurd verhaal over juridische strijd tegen DuPont. DuPont loosde pfoa, een vergelijkbare stof, met veel ziektes tot gevolg. De advocaat uit die film, de echte dan, wees mij in 2016 op de situatie in Dordrecht. Hij vroeg: wist je dat de fabriek van Chemours (het voormalige DuPont) bij jullie ook veel pfas loost, onder meer in de Merwederivier?
Daarna heb ik onderzoek gedaan in de omgeving. Daaruit bleek dat omwonenden veel te hoge waardes hadden. Over die uitkomst had ik destijds veel discussies met het RIVM. Onze modellen laten zien dat dit niet kan, zeiden ze. Ze waren not amused. Pas toen hun eigen studie hetzelfde uitwees, werden ze wakker. In Vlaanderen wilden ze net zo'n onderzoek. Dus kwamen ze bij mij uit.'
Hoeveel zorgen moeten Vlamingen zich maken?
'Pfas beschadigt het immuunsysteem. Het maakt mensen vatbaarder voor allerlei infecties. Uit onderzoeken blijkt dat vaccins voor tetanus en difterie minder effectief zijn bij kinderen met pfas in hun bloed. Bij licht verhoogde waarden denk ik niet meteen aan kanker, maar mensen die dichtbij 3M wonen lopen dat risico wel. Bij waardes als 1100 microgram pfas per liter bloed, zoals we in het Vlaamse Zwijndrecht aantroffen, zou ik mijzelf serieus zorgen maken.'
Hoe hoog zijn de waardes bij Antwerpen, vergeleken met Dordrecht?
'Door de oogharen zou ik zeggen: in Vlaanderen is de pfas-vervuiling een factor 5 tot 10 erger. In Parkersburg, de stad uit Dark Waters, was de blootstelling veel hoger, ook door vervuild drinkwater. Maar bloedwaardes boven de 500 microgram pfas per liter kwamen daar bijvoorbeeld weinig voor. Zo hoog zijn de gehaltes dus in Vlaanderen.'