Meeste glyfosaat in Europese rivieren niet afkomstig van boeren, maar van middel dat je bijna dagelijks gebruikt
29 juli 2024
Jeannette Kras
3 min. lezen
De omstreden stof glyfosaat belandt niet alleen op gewassen, maar ook in onze rivieren. Dat komt echter niet doordat akkerbouwers iets te frivool met de onkruidverdelger in het rond spuiten, maar door toevoegingen in wasmiddel, ontdekten onderzoekers van de Duitse Universiteit van Tübingen.
Glyfosaat kennen we vooral als bestrijdingsmiddel onder de merknaam Roundup. De stof ligt al jaren onder een vergrootglas en is door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) inmiddels als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ bestempeld. Desondanks is het middel in de EU eind vorig jaar weer voor tien jaar goedgekeurd. Het belandt ook in onze rivieren. Tot nu toe werd altijd gedacht dat dit kwam door de landbouw, maar dat blijkt niet het geval volgens een grote meta-analyse van Europese en Amerikaanse data van waterbeschermingsinstanties, waaronder organisaties uit Nederland, Duitsland en Zweden.
Zomerpiek
Aanleiding voor de studie is de conclusie dat een reductie van het glyfosaatgebruik niet heeft geleid tot een merkbare afname van de stof in het milieu. Ook is er in de rivieren een piek te zien in de zomer, terwijl de concentraties in de winter veel lager zijn. Zou landbouw de belangrijkste oorzaak zijn, dan zouden er verhoogde concentraties zijn in de lente en de herfst, en na regenval.
Professor Carolin Huhn en collega’s denken nu dat een andere bron decennialang over het hoofd is gezien, namelijk bepaalde aminopolyfosfonaten die in wasmiddelen zitten. In het slib van rioolwaterzuiveringsinstallaties worden die omgezet in een vorm van glyfosaat. “In bodem en water wordt glyfosaat deels omgezet in aminomethylfosfonzuur, of AMPA. Beide stoffen kunnen door neerslag in beweging komen en hun weg naar rivieren vinden”, legt Huhn uit.
De route van glyfosaat
Om de route te achterhalen die glyfosaat aflegt door ons milieu analyseerden de wetenschappers een lange tijdreeks aan glyfosaatconcentraties in rivieren op ongeveer honderd locaties. Sommige data gaan terug tot 1997.
Een piek in de zomer en lagere concentraties in de winter kennen we van stoffen die via rioolwaterzuiveringsinstallaties in oppervlaktewater terechtkomen, zoals medicijnen en huishoudchemicaliën. Door de hoeveelheid glyfosaat te berekenen die per dag door een rivier stroomt, is uit de gegevens bovendien een vrij constante input af te leiden.
Wasmiddel
De verwachte concentratiepieken van landbouw werden slechts op heel weinig, en uitsluitend agrarische, meetpunten in Europa waargenomen. Bovendien is de aanvoer in rivieren van andere herbiciden bijna het tegenovergestelde van die van glyfosaat. De belangrijkste bron van glyfosaat in rivieren moet dus wel afkomstig zijn van afvalwater van rioolwaterzuiveringsinstallaties. “Een literatuuronderzoek toont aan dat glyfosaat wordt aangetroffen in alle onderzochte rioolwaterzuiveringsinstallaties in Europa, en de concentratie was het hele jaar door opmerkelijk constant”, zegt Huhn.
“De gedetailleerde analyse van miljoenen metingen laat ons zien dat stedelijk afvalwater een rol speelt en dat er een bron voor glyfosaat dicht bij huishoudens moet worden gezocht”, redeneert Huhn verder. De onderzoekers denken dat er een dominante input moet zijn die losstaat van het gebruik van herbiciden. De concentratiepatronen konden op geen enkele andere manier worden verklaard.
Raadsel opgelost
“Alles wat we niet kunnen verklaren over de gegevens verdwijnt echter als we aannemen dat we niet kijken naar glyfosaat dat eerder als herbicide werd gebruikt, maar in plaats daarvan naar glyfosaat dat is gevormd uit een andere stof”, zegt de chemicus.
De onderzoekers identificeerden uiteindelijk een stof die chemisch verwant is aan glyfosaat en die alle vragen uit de meta-analyse oplost. Hun vermoeden is dus dat glyfosaat een bijproduct is van aminopolyfosfonaten die op grote schaal in Europa worden gebruikt, vooral in wasmiddelen.
De eerste laboratoriumtests zijn afgerond en bevestigen de hypothese. Zorgelijk nieuws, dat duidelijk maakt waarom het tot nu toe niet lukte om glyfosaatvervuiling in Europese rivieren te verminderen. Er moeten dus nieuwe methodes worden bedacht om te zorgen dat er geen glyfosaat ontstaat in rioolwaterzuiveringsinstallaties, zodat de rivieren schoner worden. “We zijn ons ervan bewust dat onze bevindingen verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor de industrie en beleidsmakers, maar ook voor hoe het toezicht op oppervlaktewater moet worden verbeterd.”