Het tijdperk van het Duitse ‘Mercantilisme’ is voorbij
MATTHIAS MATTHIJS
hoogleraar internationale politieke economie aan de Johns Hopkins Universiteit in Washington, DC.
26 februari 2022 00:20
Met de invasie van Oekraïne eindigt ook de commercieel geïnspireerde Duitse traditie van Rusland-vergoelijking. Een nieuwe Koude Oorlog is een feit en de EU moet haar hoop op strategische autonomie invullen met energie-onafhankelijkheid van Rusland.
Dat bondskanselier Olaf Scholz eerder deze week besliste de Nord Stream 2 gaspijplijn (NS2) niet te laten certifiëren, nog voor we wisten wat Poetins concrete plannen waren met Oekraïne, betekende al een dramatische koerswijziging in het commercieel en buitenlands beleid van Duitsland. De sociaaldemocraat brak niet enkel met de invloedrijke pro-Ruslandvleugel in zijn eigen partij, maar ook met de Schröder-Merkel jaren van het Poetin-‘Verstehen’ in Berlijn.
Europa wacht nog met de meest drastische economische sancties, zoals het afsnijden van Rusland van het internationaal betaalsysteem Swift. Het probleem is uiteraard dat de Duitse economie dan één van de grootste slachtoffers wordt.
Na de Russische invasie van Oekraïne eindigt de Duitse traditie van Rusland-vergoelijking en hun bredere strategie van het ‘Merkantilisme,’ door Angela Merkel tot een ware kunst verheven. Men gaf in Berlijn systematisch prioriteit aan enge Duitse commerciële en geo-economische belangen boven algemene democratische principes, mensenrechten en EU-solidariteit.
Er waren nochtans twijfels over de intenties van Scholz toen hij aantrad als kanselier, zowel binnen zijn verkeerslicht-coalitie met liberalen en groenen als in de Verenigde Staten, waar NS2 de Democraten en Republikeinen een doorn in het oog is. De groene minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock was al lang duidelijk dat de relaties met Poetins Rusland te intiem waren, maar ook liberaal minister van Financiën Christian Lindner vond de toenemende energie-afhankelijkheid van Rusland een gevaar.
Duitsland heeft een commercieel geïnspireerde traditie van Ruslandvergoelijking. Die eindigt met de Russische invasie van Oekraïne.
De EU moet haar hoop op strategische autonomie concreet invullen met energie-onafhankelijkheid van Rusland.
De politieke druk op VS-president Joe Biden om sancties te treffen tegen Europese bedrijven en individuen - Gerhard Schröder inbegrepen - die betrokken waren bij NS2 was immens, maar Bidens wens om de diplomatieke betrekkingen met Berlijn gevoelig te verbeteren na de stormachtige Trump-jaren haalde het voorlopig. Tot ergernis van velen in het Congres kreeg Scholz tijdens zijn bezoek aan Washington twee weken geleden de woorden ‘Nord Stream 2’ nog niet over zijn lippen, maar enkele dagen geleden trok hij wel zelf de stekker uit.
Dat was niet vanzelfsprekend, want Scholz’ partij heeft een lange traditie van nauwe relaties met Moskou. Begin jaren ‘70 probeerde bondskanselier Willy Brandt met zijn ‘Ostpolitik’ een opening te maken naar de Oost-Duitse DDR en de rest van het communistische Warschaupact, inclusief de Sovjetunie. Die ‘Wandel durch Handel’ - verandering door commerciële handel - werd voortgezet onder Helmut Schmidt en Schröder, maar evengoed onder de christendemocraten Helmut Kohl en Merkel. Dat beleid had dezelfde logica als Bill Clintons visie om China in de jaren ‘90 te laten toetreden tot de Wereldhandelsorganisatie: dat de integratie van de Russische economie met het Westen van Europa tot democratische hervormingen zou leiden.
Sinds eind jaren ‘90 is de Duitse uitvoer naar Rusland jaarlijks gestegen met 6,5%, terwijl de invoer uit Rusland groeide met bijna 5%. ‘Model Deutschland’ - het Duits economisch groeimodel - steunt op export van dure afgewerkte producten zoals kwaliteitswagens en wasmachines in ruil voor import van goedkope energie, zoals petroleum en aardgas uit Rusland.
Vraag u niet langer af wat de toekomst van Nord Stream 2 is, die is politiek dood en begraven. Vraag u af of Nord Stream 1 nog veel toekomst heeft.
Merkel bouwde verder op de goede relaties met Rusland die Schröder later een zitje in de raad van bestuur van Gazprom opbracht, door enthousiast de werken aan Nord Stream 2 voort te zetten. Die toekomstige bron van goedkope energie was nog belangrijker geworden na de abrupte kernuitstap die Merkel doorduwde na de nucleaire ramp in het Japanse Fukushima. Het afbouwen van de steenkoolproductie in het Ruhrgebied en de trager dan gehoopte ‘Energiewende’ van fossiele brandstoffen naar duurzamere alternatieven maakte NS2 bijna onvermijdelijk.
Na de annexatie van de Krim in 2014 en Poetins aanwakkeren van een pro-Russische opstand in het oosten van Oekraïne nam Merkel de leiding in het smeden van een trans-Atlantische coalitie die zogezegd het Russische regime zware sancties oplegde. De meeste Westerse analisten prezen Merkel voor haar harde houding en kordaat handelen. Acht jaar later is duidelijk dat die sancties helemaal niet het gewenste effect hebben gehad. Rusland heeft zich ook nooit aan de afspraken of staakt-het-vuren van het Minsk II protocol gehouden.
Na het binnenvallen van Russische troepen in heel Oekraïne wacht men in Europa nog om de meest drastische economische sancties uit de kast te halen, zoals het afsnijden van Rusland van het internationaal betaalsysteem Swift. Het probleem is uiteraard dat de Duitse economie dan één van de grootste slachtoffers wordt. Onze afhankelijkheid van Russisch gas en petroleum maakt dat we Poetin niet kunnen treffen waar het echt pijn doet.
De terugkeer van een ‘ijzeren gordijn’ op het Europese continent is onvermijdelijk.
Maar Scholz is duidelijk bereid een hoge prijs te betalen. Duitsland trekt een lijn onder decennia van Ruslandbeleid. Vraag u niet langer af wat de toekomst is van NS2, want die is politiek dood en begraven, maar wel of Nord Stream 1 - die al een tijd actief is - nog veel toekomst heeft. Een nieuwe Koude Oorlog met Rusland is een feit. De terugkeer van een ‘ijzeren gordijn’ op het Europese continent is onvermijdelijk.
Dit kan positieve gevolgen hebben voor de Europese integratie, want een gezamenlijk energiebeleid wordt vanzelfsprekend. De Duitse terughoudendheid om vorm te geven aan grotere EU-soevereiniteit smelt zienderogen weg. Oekraïne ziet wel het doek vallen over zijn Westerse aspiraties. Dat is een calamiteit voor de grote meerderheid van haar bevolking. En een bittere pil voor de EU en de VS, die zich mogen afvragen of ze ooit van plan zijn geweest hun mooie beloftes aan Kiev effectief na te komen. (Tijd.be)
Was m.i. een van de doelen van Putin: Duitsland nog verder losweken van de Ami's. Ook compleet mislukt.