’Rusland is een schip dat achteruit vaart’
Russen vinden opnieuw toevlucht in Berlijn
Door ROB SAVELBERG
Updated 1 uur geleden
2 uur geleden
in BUITENLAND
BERLIJN - Honderd jaar nadat de romancier Vladimir Nabokov de bolsjewistische revolutie ontkwam vinden jonge Russen opnieuw toevlucht in de Duitse hoofdstad. Ze duiken onder, voor de dreigende mobilisatie in de bloedige oorlog tegen Oekraïne. „Gek dat we uitgerekend naar Berlijn komen, de oorsprong van de nazi-staat.”
Onmiddellijk nadat de ’speciale militaire operatie’ afgelopen september veranderde brak de angst uit. Jonge Russen werden door Moskou opgeroepen om zich te melden. De ouders van de tengere Arsenii Shipkov uit het Jekaterinenburg, bijna tweeduizend kilometer verder, aarzelden geen moment. Hun 21-jarige zoon moest onmiddellijk het land uit.
„Het risico bestond dat ik het leger in moest. Mijn vader begeleidde me naar Kazachstan, een etmaal met de bus. Die zat vol met mijn leeftijdsgenoten. Ik scheet in mijn broek toen de douane iemand met soldaten bij de grens eruit pikte”, zegt Shipkov met een scheef oog naar de Russische ambassade in de Duitse hoofdstad.
Toeristenvisum
Bij messengerdienst Telegram had hij over een verbindingspersoon gelezen, die Russen hielp te vluchten. Via Kazachstan ging het verder naar Istanboel en Spanje, want dat land liet hem nog wel met toeristenvisum komen.
Indertijd viel in veel Europese hoofdsteden te horen dat voor de dienstplicht gevluchte Russen welkom waren. Niet in Polen en de Baltische staten, maar wel in West-Europa werd ’politiek asiel’ beloofd. „Wie Poetins weg haat en van de liberale democratie houdt, is in de Bondsrepubliek hartelijk welkom”, aldus de Justitieminister in Berlijn.
Volgens de Duitse migratiedienst BAMF hebben zo’n drieduizend mensen uit de Russische federatie ’bescherming tegen vervolging’ aangevraagd. Maar van hen heeft nog niemand erkenning. Er wordt ook gevreesd dat er spionnen ingesluisd kunnen worden. En: De autoriteiten zijn bang voor een ’aantrekkingseffect’. Ze helpen officieel alleen deserteurs, geen toekomstige dienstplichtigen.
Terwijl Shipkov in zijn koffie roert, spreekt hij voortreffelijk Duits: „Thuis werkte ik in een magazijn, om mijn ouders te ondersteunen. Ik wil tolk worden”, zegt de jongeman met nieuwsgierige ogen. Maar zijn familie en oudere broer liet hij achter. „Dit is geen landverraad, zoals Poetins regime huichelt.” Veel van zijn vrienden verstoppen zich nu, ’bij oma’. „Ze krijgen hun oproep voor de militaire dienst zelfs per mail.”
Er volgt een verhaal over een Russische app, die alle dienstplichtigen moeten hebben. En als ze zich tegen het leger verzetten? „Dan pakken ze je rijbewijs af, je bezit en eigendom, je mag geen dingen meer kopen of huren.”
Een ander die ook aan de militaire dwang ontkwam, die in Oekraïne de ’gehaktmachine’ wordt genoemd, was Nikolai Goriachev (36): „Ik was in Moskou politiek actief bij demonstraties tegen Poetin. Mijn broer zat bij de Russische oppositie. Toen de oorlog begon bezocht de politie mij thuis. Een paar maanden later, in augustus, bleek het slot van mijn deur kapot. Ik kreeg paniekaanvallen.”
Politiestaat
De potige fitnessmanager werd bang: „Toen Kiev het tegenoffensief bij Kharkiv begon, wist ik dat Rusland aan de verliezende hand was.” De bebaarde, kalende Rus begreep dat de mobilisatie eraan kwam. „Ik besloot om te gaan. Rusland is een schip dat achteruit vaart. Het wordt opnieuw een KGB-politiestaat. In september vluchtte ik naar Georgië.”
Daar waren toen al 150.000 jonge landgenoten gearriveerd. „Het was daar best eng, want de regering in Tbilisi is pro-Poetin.„ Maar ook Goriachev slaagde erin via Turkije naar de EU te komen. Hij is pessimistisch over zijn thuisland: „De ideoloog van het Kremlin, Aleksander Doegin, bereid een nazi-staat van Russische ’Übermenschen’ voor. Ze beweren dat Oekraïne geen zelfstandig land is.”
Goriachev heeft een boek van de Amerikaanse schrijfster Anna Applebaum meegebracht. Het gaat over de ’holodomor’, de historische hongersnood die de Sovjet-dictator Stalin begin vorige eeuw onder de Oekraïners veroorzaakte.
In beslag genomen
In zijn gedachten is Goriachev bij een oud-collega uit Moskou: „Hij moest het leger in, naar Oekraïne. Ik weet niet of hij nog leeft, gewond, of in de gevangenis zit. In januari stopte hij met antwoorden op mijn berichten. De commandanten hadden de mobiele telefoons in beslag genomen.”
Volgens de Rus worden mensen zoals hij afgeschilderd als ’lafbekken’. „Dat zijn harde verwijten, maar mijn humanistische gevoel om andere mensen niet te moeten doden, is sterker.”
De strijd bij de deserteurs gaat soms dwars door hun families. Goriachev: „Mijn vader is arts, redt levens: Maar hij is voor de oorlog en Poetin.„ Waarom? „Hij maakte het verval van de Sovjet-Unie mee, en in de jaren negentig moest iedereen voor zichzelf zorgen, overleven.”
Alle zoons zijn nu gevlucht, de diaspora. „We willen er niet aan denken wat er gebeurt als onze ouders ziek worden.”