Staatsbelang in Air France-KLM: geen afspraken en 34% koersverlies
Op de kop af een jaar geleden nam de Nederlandse staat een 14%-belang in Air France-KLM. De investering leidde op papier een verlies van circa een kwart miljard. Concrete resultaten zijn er niet.
Bijna driekwart miljard, €744 mln om precies te zijn, haalde minister Wopke Hoekstra van Financiën een jaar geleden uit de schatkist. Met dat geld kocht hij in het diepste geheim 14% van de aandelen Air France-KLM. Het was een verrassingsaanval op de Fransen, bedoeld om de invloed van Nederland in het luchtvaartconcern te vergroten. 'Parijs, neem ons serieus', was het signaal dat Hoekstra wilde afgeven met de aandelenaankoop.
Daarna bleef het angstvallig stil. De door Hoekstra met veel bombarie aangekondigde resultaten bleven uit. In de Tweede Kamer groeien daarom de zorgen over de interventie van het kabinet. Wanneer speelt de minister open kaart over Air France-KLM?
'Iedereen stond op de banken toen het kabinet besloot de aandelen te kopen', herinnert VVD-Kamerlid Remco Dijkstra zich. 'Maar na een jaar wil je ook resultaten zien. Die ontbreken tot dusverre.'
Slechte raadgever
Hoekstra beloofde in een perscommuniqué vlak na de aankoop dat er voor de zomer van 2019 concrete resultaten op tafel zouden liggen. Nederland zou meer zeggenschap krijgen in de top van het luchtvaartconcern en meer zekerheid krijgen over zijn zogeheten staatsgaranties, die de hubfunctie van Schiphol en de zelfstandige positie van KLM moeten beschermen. Sinds de overname van KLM in 2003 zijn die garanties flink verwaterd. De Fransen kunnen er zo van af, met een opzegtermijn van negen maanden. Voor Schiphol als internationaal luchtvaartknooppunt is het een breekbaar bezit.
Samen met zijn Franse collega Bruno Le Maire riep Hoekstra vorig jaar een werkgroep van topambtenaren in het leven. Minstens één keer per maand komt die bij elkaar, soms nog vaker, valt in Den Haag te beluisteren.
Maar een akkoord heeft het Nederlands-Franse overlegcircuit nog niet opgeleverd. De Fransen staan niet te springen om Nederland op het vlak van de staatsgaranties tegemoet te komen. Waarom zouden ze ook? Ingrijpen in het bestuur is evenmin eenvoudig, al is het alleen al omdat niemand zijn verworven rechten wil opgeven.
Voor Nederland is haast eveneens een slechte raadgever. 'Dat zou een slechte indruk geven in de onderhandelingen', zegt een Haagse bron die bekend is met het Frans-Nederlandse overleg. Een andere bron stelt dat snel een akkoord bereiken niet zonder risico is. 'Als je nu in de onderhandelingen redelijk wilt zijn, kun je op groepsniveau misschien iets binnenhalen, maar op een lager niveau (dat van KLM, red.) weer wat weggeven. Op de langere termijn is dat een verkeerde route.'
Poolse landdag
Voor buitenstaanders is de aansturing van Air France-KLM moeilijk te doorgronden. De grote besluiten vallen in het overkoepelende bestuur, dat trekken heeft van een Poolse landdag. Het is een negentien koppen tellend orgaan, met vijf afgevaardigden vanuit Nederland. Te weinig om de stemming naar de hand te kunnen zetten.
De Nederlanders willen niet alleen meer invloed - al maakt een zeteltje erbij nog steeds weinig indruk - er is ook een roep om het bestuur te professionaliseren. Met al die voordrachten - vanuit de regeringen, de vakbonden én de 10%-aandeelhouders Delta Air Lines en China Southern - is de discussie sterk gepolitiseerd. Paradoxaal genoeg lijkt het Nederlandse aandelenbelang dit nog te hebben versterkt. 'Het zou goed zijn als de discussie meer over het bedrijf ging dan over de verhoudingen', verzucht een bron.
Desgevraagd weigert Hoekstra de door hem voorgestane herstructurering van de board via de krant te bespreken. 'We hebben met de Fransen afgesproken dat we naar de governance gaan kijken', vertrouwde hij het FD vorige maand toe tijdens het World Economic Forum in Davos. 'Ik vind dat we dat gedegen moeten doen, dan komt ook onze wens van de staatsgaranties om de hoek kijken.'
Achterkamertjes
De Kamer wil juist dat Hoekstra nu zijn kaarten op tafel legt. 'De aandelen Air France-KLM zijn geen emotieaandelen', stelt D66-Kamerlid Jan Paternotte. 'Het feit dat de staat deze aandelen bezit, is niet voldoende.’
Samen met de PvdA stelde Paternotte vorige week Kamervragen over het uitblijven van zichtbaar succes. De D66'er noemt de stilte vanuit Den Haag en Parijs zorgwekkend. 'En dat op het moment dat ik juist signalen binnenkrijg dat het helemaal niet goed gaat met de positie van KLM binnen de holding Air France-KLM.' Hij wijst erop dat KLM-president Elbers zijn IATA-zetel moest inleveren aan holding-topman Ben Smith, uitgerekend in het jaar dat het congres van deze luchtvaartkoepel in Nederland wordt gehouden.
'Ik weet niet precies wat er in de achterkamertjes gebeurt. Maar naar buiten toe zijn er geen concrete afspraken gecommuniceerd of is er door de holding een ander beleid gevoerd', constateert ook luchtvaarteconoom Eric Pels.
Nog geappt met Le Maire
Toch heeft minister Hoekstra geen spijt van zijn investering. 'Ik kan alleen maar zeggen dat de mate van invloed, de mate waarin er wordt geluisterd naar opvattingen van de Nederlandse regering dramatisch zijn verbeterd met de aankoop van de aandelen.' In Davos had hij de eveneens aanwezige Le Maire nog geappt. 'We zijn in goede dialoog met de Fransen, met de onderneming, over de toekomst.'