Een virus tegen ebola
Liesbeth Jongkind
Soumitra Roy (Crucell) weet meer van adenovirussen dan de meeste andere mensen, niet alleen omdat hij ze al jaren bestudeert, maar ook omdat er hardnekkige misverstanden over adenovirussen bestaan. Zo word je van adenovirussen bijvoorbeeld niet verkouden. ‘Verkouden word je van het rhinovirus’, legt Roy me geduldig uit. ‘Van het adenovirus kun je verkoudheidsverschijnselen krijgen. Onder andere. ‘Het verschil is dat je van het rhinovirus keer op keer verkouden kunt worden, immuun word je nooit. Terwijl je na één infectie met het adenovirus voor eeuwig beschermd bent tegen die variant.’ Halverwege zijn privé-college waarin mijn interview ongemerkt veranderd is, komt Hanneke Schuitemaker binnenvallen. Ze is niet alleen Roys promotor en hoogleraar Virologie in het amc, maar ook senior vice president vaccine research bij Crucell Holland. De promotie van Roy is eigenlijk een formaliteit, legt ze uit. ‘Hij doet al jaren zelfstandig onderzoek, heeft enorm veel artikelen gepubliceerd, maar door de manier waarop in de vs de wetenschappelijke carrière van artsen is georganiseerd, is promoveren nooit aan de orde geweest. ‘Hier in Nederland valt de kale plek voor zijn naam, waar ook ‘dr.’ Had kunnen staan, ineens op. Vandaar dat die alsnog wordt weggewerkt.’ Roy maakt van adenovirussen vaccins tegen andere virussen. Het gebruik daarvan lijkt omslachtig vergeleken met vaccineren met de dode of verzwakte ziekteverwekker zelf. Maar die klassieke methode werkt niet altijd. Wel bij tetanus, mazelen, rode hond, polio, enfin, al die dingen waartegen wij kinderen inenten. ‘Laaghangend fruit’, glimlacht Roy. Hij houdt zich met lastiger ziektes bezig. Griep bijvoorbeeld, waarvan de manteleiwitten zich zo veranderen dat vaccins al bijna verouderd zijn voor ze in grote hoeveelheden geproduceerd kunnen worden. En Ebola, een niet zo heel besmettelijk maar wel zeer dodelijk virus. Eén injectie met adenovirussen met Ebola-eiwit-gen erin beschermt
Proefmuizen tegen een dodelijke dosis van het Ebolavirus. Bij deze vooral in Afrika voorkomende ziekte werkt de klassieke vaccinatiemethode trouwens wel, maar geen enkele vaccinproducent durft grote hoeveelheden dood of verzwakt virus te maken. Daar is Ebola veel te gevaarlijk voor.
VACCin-boUwpAkkEt
Vaccineren met dood of verzwakt virus activeert de B-cel respons, waarbij B-cellen antistoffen gaan produceren tegen eiwitten aan de buitenkant van het virus. De bescherming die deze antistoffen bieden, is echter onvoldoende bij virussen waarvan de manteleiwitten snel evolueren of die zich langdurig verschuilen in geïnfecteerde cellen (zoals hpv of hiv). De oplossing is het activeren van de T-cel respons. T-cellen beschouwen een lichaamseigen cel als indringer en doden deze wanneer die cel tengevolge van een virusinfectie een virus-eiwit op zijn membraan draagt. Roy: ‘Dat heet class-1-presentatie, het gebeurt alleen bij virale eiwitten die in het lichaam zelf aangemaakt worden. ‘Het adenovirus is heel goed in staat om zulke T-cel responsen op te wekken, niet alleen tegen adenovirale eiwitten, maar, indien aangepast, ook tegen eiwitten van andere virussen. Roy: ‘Het kan eveneens met een ander virus natuurlijk. Je gebruikt wat het beste werkt.’ Roy zelf gebruikt het adenovirus. Hij zet het in als vaccin-bouwpakket: je haalt er een aantal adenovirusgenen uit en stopt er een gen in voor een – ongevaarlijk – ziekteverwekker-eiwit. Nu kan het adenovirus nog wel de cel binnendringen, maar zich daar niet meer vermenigvuldigen. Om aan genoeg vaccin te komen – je kunt al die virussen nu eenmaal niet een voor een in elkaar gaan knutselen – worden ze gekweekt in bakjes met eeuwigdelend gemaakte menselijke cellen.
Meer via: issuu.com/amcamsterdam/docs/4_april_2...
(AMC-Magazine, pag.4).