Wat betekent Russische erkenning van rebellenstaatjes in Oekraïne?
Volgens het persbureau Reuters zijn de eerste Russische tanks Oekraïne binnengereden. ©REUTERS
FLOOR EELBODE
Vandaag om 12:17
Het conflict in Oekraïne is in een alarmfase beland na de demarche van de Russische president Vladimir Poetin. Wat betekent de Russische erkenning van Donetsk en Loehansk en leidt die tot de langverwachte escalatie van het conflict?
De Russische president Vladimir Poetin kiest voor de confrontatie nu hij maandag de onafhankelijkheid van twee rebellenstaatjes in het oosten van Oekraïne - de volksrepublieken Donetsk en Loehansk - heeft erkend. Terwijl die erkenning dinsdag bezegeld werd in 'een vriendschapsverdrag' en de eerste Russische tanks de Oekraïense grens overstaken, is de grote vraag wat nu volgt. Poetins demarche doet de kans op een diplomatieke oplossing verdampen. Hoezeer zal de situatie escaleren?
Waarom Donetsk en Loehansk?
Donetsk en Loehansk zijn twee rebellengebiedjes in het oosten van Oekraïne. Ze ontstonden in 2014, nadat pro-Europese protesten de pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovitsj van de macht hadden verdreven. In een reactie daarop bezette Rusland de Krim en braken in het oosten van Oekraïne - waar veel etnische Russen wonen - protesten uit.
Pro-Russische opstandelingen namen de steden Donetsk en Loehansk in en riepen er niet veel later de volksrepublieken Donetsk en Loehansk uit, die door geen enkel ander land werden erkend. Oekraïne probeerde het gebied te herveroveren, maar botste op stevige weerstand van de separatisten, die heimelijk gesteund werden door Rusland.
3,5 miljoen
INWONERS
De twee volksrepublieken in Oekraïne die door Poetin worden erkend, tellen ruim 3,5 miljoen inwoners.
Het conflict bleef jaren sluimeren en kostte al aan 14.000 mensen het leven. Hoewel er twee vredesakkoorden werden gesloten - Minsk I en II - stopte het geweld nooit. De ruim 3,5 miljoen inwoners van het gebied kwamen in een soort politiestaat terecht en leken vergeten door de internationale gemeenschap.
Tot nu. Het Westen vermoedde al langer dat Poetin van plan was de twee enclaves te gebruiken als alibi om Oekraïne binnen te vallen. De voorbije dagen meldden de rebellen in Donetsk en Loehansk voortdurend incidenten, waaronder bombardementen, bomexplosies en vermoedelijke aanslagen, waarvoor ze Oekraïners met de vinger wezen. De volksrepublieken kondigden ook aan tienduizenden burgers naar Rusland te evacueren uit vrees voor Oekraïense agressie. Volgens Oekraïne is van die beschuldigingen niets aan en dienen ze alleen als een excuus voor een invasie.
Wat betekent de Russische erkenning van de volksrepublieken?
Door de erkenning holt Rusland de soevereiniteit van Oekraïne verder uit, na de annexatie van de Krim in 2014. 'Zover als een annexatie gaat hij dit keer niet', zegt André Gerrits, hoogleraar internationale studies aan de Universiteit Leiden. 'Maar een land kan niet zomaar een deel van een ander land als onafhankelijk erkennen. Het gaat om een nieuwe stap van agressie.'
Een land kan niet zomaar een deel van een ander land als onafhankelijk erkennen. Het gaat om een nieuwe stap van agressie.
ANDRÉ GERRITS
HOOGLERAAR INTERNATIONALE STUDIES UNIVERSITEIT LEIDEN
Poetin creëert zo ook een mogelijkheid om openlijk militair in te grijpen in Oekraïne en zijn greep op het land te versterken. Als 'onafhankelijke' staten kunnen Donetsk en Loehansk zijn hulp inroepen als ze zich bedreigd voelen. Als Russische militairen dan de grens oversteken om hulp te bieden, is dat volgens Rusland geen invasie.
Belangrijk is ook dat het onduidelijk is welke gebieden Rusland precies erkend heeft. Dat zou dinsdag duidelijk moeten worden als Moskou de 'vriendschapsakkoorden' met de regio's finaliseert. De separatisten in Oost-Oekraïne beweren dat ze de hele regio van Donetsk en Loehansk controleren, maar eigenlijk gaat het maar om een derde van het gebied. Als Poetin de hele regio erkent, opent dat de weg voor de rebellen om met militaire steun van Rusland de rest van het gebied in handen te krijgen.
Is dit een gamechanger?
De spanningen lopen al weken op, maar met de demarche van Poetin van maandag werd een grens overschreden. Door zich direct in het conflict in Oost-Oekraïne te mengen, gaf de Russische president de doodsteek aan het vredesproces van Minsk, dat tot een oplossing in de regio moest leiden. 'Bovendien zijn er nu Russische troepen in het gebied, wat de kans op een confrontatie fel doet toenemen', zegt Gerrits. 'Het is militair en politiek een stuk gevaarlijker geworden.'
Er zijn nu Russische troepen in het gebied, wat de kans op een confrontatie fel doet toenemen. Het is militair en politiek een stuk gevaarlijker geworden.
ANDRÉ GERRITS
HOOGLERAAR INTERNATIONALE STUDIES UNIVERSITEIT LEIDEN
Volgens de hoogleraar hangt het verdere verloop van het conflict af van de terughoudendheid van Poetin - blijft het hierbij of niet - en van de reactie van Kiev. Hoewel Poetin in een sombere speech maandagavond zei dat Oekraïne nooit een volwaardig land is geweest en onlosmakelijk deel uitmaakt van het Russische grondgebied, noemt Gerrits een grote invasie van Oekraïne onwaarschijnlijk. 'Ik heb altijd gedacht dat dat onmogelijk was. Het zou tot massaal geweld leiden en ook moeilijk liggen in de Russische samenleving. De Russen walgen van de Oekraïense regering, maar zien de Oekraïners wel als een broedervolk. Ik denk niet dat dit de voorbode is van de bezetting van de rest van Oekraïne.'
Hoe reageert het Westen?
Het Westen veroordeelde de erkenning en de troepenbewegingen en beraadt zich momenteel over sancties tegen Rusland. Er liggen al een tijdje plannen klaar, maar de vraag is nu wat Rusland precies zal doen en hoe snel en hoe hard Europa en de Verenigde Staten willen reageren. Tot nu toe hebben ze altijd geponeerd dat ze niet zouden toelaten dat Poetin Oekraïne zou binnenvallen.
De Europese ministers zitten dinsdag samen om de knoop door te hakken. Verwacht wordt dat er nog geen zware economische strafmaatregelen in stelling worden gebracht, zoals de extreme optie om Rusland uit het internationale betaalsysteem te duwen. De EU zou eerder een inreisverbod opleggen aan de betrokken personen en hun vermogen in de EU bevriezen. Daarnaast wordt ook de handel met Donetsk en Loehansk mogelijk verder ingeperkt. Het is de bedoeling de sancties nauw af te stemmen met de Verenigde Staten en andere bondgenoten.
Maandagavond kondigden de VS al een eerste reeks sancties aan, waarbij handel en investeringen met Donetsk en Loehansk werden verboden. De Amerikaanse president Joe Biden liet toen weten dat dinsdag nieuwe sancties zouden volgen, als duidelijk was in welke mate Rusland de regio was binnengedrongen.